De wet op de minnelijke schikking kende sinds haar ontstaan in 1935 een hele tijd een rustig bestaan. Ze bewees haar nut doordat kleine misdrijven niet onnodig voor het gerecht werden gebracht. Het gerecht geraakte niet overbelast en de maatschappij kon hier perfect mee leven gezien het misdrijven betrof met een beperkte maatschappelijke impact.
In 2011 werd de hele wet drastisch herschreven. Het was vooral een gemakkelijkheidsoplossing voor de jarenlange onderfinanciering door de opeenvolgende regeringen van justitie. Onder het mom van ‘het ontzetten van justitie’ werd het toepassingsgebied van de minnelijke schikking drastisch uitgebreid. Opvallend element was dat dit vooral zware economische, sociale en fiscale delicten betrof die de maatschappij soms tot in haar vezels raakte. Zelfs corruptiedossiers vallen hieronder!
Het hindernissenparcours dat deze wet sindsdien heeft gekend is ongezien. De totstandkoming van deze wet roept nog steeds vele vragen op. Er volgde een parlementaire onderzoekscommissie die weliswaar geen “smoking gun” aantrof maar toch duidelijke pogingen van manipulatie vaststelde. Justitie zelf uitte reeds haar ongenoegen en de wet werd zelfs door niemand minder dan het Grondwettelijk Hof in een Arrest in strijd met de Grondwet verklaard.
Deze wet is een schandvlek voor justitie. Wij kropen in onze pen omdat de maatschappelijke kostprijs van de afkoopwet schrikwekkend is geworden. Telkenmale deze wet wordt toegepast ondermijnt zij steeds meer het vertrouwen van de burger in de rechtsstaat en zelfs de democratie.
Wij hopen met deze bijdrage u, beste lezer ook te overtuigen en wie weet ook de Wetstraat…
Wat is de afkoopwet precies?
“De afkoopwet biedt de mogelijkheid om een strafonderzoek letterlijk af te kopen. In ruil voor geld volgt er geen proces en blijft het strafblad van fraudeurs blanco[1].”.
De afkoopwet, een wet stammend uit 1935 en nadien herhaaldelijk aangepast, liet oorspronkelijk toe om kleine misdrijven zonder strafvervolging in der minne te schikken, in ruil voor een tegenprestatie, meestal een geldbedrag. Ze werd in het leven geroepen om de behandeling van rechtszaken te bespoedigen en de gerechtelijke achterstand te verminderen.
In 2011 werd de wet tot twee keer toe aangepast. Niet alleen komen veel meer feiten in aanmerking maar ook de procedure werd versoepeld. Bovendien kan dit zelfs als de betrokkene reeds in vervolging wordt gesteld en de zaak dus reeds voorligt in een rechtbank.
De nieuwe wet breidt de mogelijkheid tot minnelijke schikking uit tot de zogenaamde zwaardere strafbare feiten: categorie wanbedrijven en correctionaliseerbare misdaden[2].
Concreet betekent dit dat de Procureur des Konings ook minnelijke schikkingen kan voorstellen voor feiten van bv. corruptie, valsheid in geschrifte, witwassen, criminele organisatie etc.
Men breidde de afkoopwet zo uit omdat het gerecht steeds minder knowhow, personeel en middelen heeft om complexe fiscale en financiële misdrijven ten gronde te onderzoeken.
Het is de procureur die de minnelijke schikking voorstelt maar de partijen kunnen via hun advocaat dit zelf voorleggen en onderhandelen met de procureur. Het overleg gaat dan over de boete en de vergoeding aan de slachtoffers. Wel moeten de fiscale misdrijven vergoed worden voorafgaand aan de minnelijke schikking. Ook hier is echter marge, blijkt uit de vele fiscale dossiers die reeds werden afgekocht. De procureur bepaalt zelf de hoogte van de boete. Hier zijn dus geen minima vastgelegd.
De lijst van strafbare feiten die in aanmerking komen voor een minnelijke schikking oogt lang: misdrijven betreffende nijverheid en koophandel, criminele organisatie, bankbreuk, slagen en verwondingen, diefstal, oplichting, economische, financiële en fiscale inbreuken. Voor al deze misdrijven zullen mensen die dit afkopen bovendien GEEN strafblad krijgen.
Helemaal hallucinant is dat de eventuele boetes en de uiteindelijk vastgelegde bedragen niet worden bekend gemaakt. Alles geschiedt achter gesloten deuren. Transparantie in dergelijke zaken is wel het minste wat we van justitie hierin mogen verwachten.
Historiek van de afkoopwet
De afkoopwet en de totstandkoming hiervan werden reeds in diverse media uitvoerig toegelicht. De wet werd gestemd bij nacht en ontij en er werden in diverse media gewag gemaakt van zwaar gelobby op alle niveaus om deze wet tot stand te laten komen. In plaats van de normale weg te bewandelen van een wetsontwerp of een wetsvoorstel werd de afkoopwet ingediend als een amendement bij de programmawet. Zo behoefde het geen advies van de Raad van State. Het moest blijkbaar zo snel gaan dat terwijl de inkt van de afkoopwet nog niet droog was er al een Reparatiewet moest worden gestemd.
Na diverse aantijgingen van mogelijke inmenging bij de totstandkoming van deze wet kwam er een parlementaire onderzoekscommissie.
De parlementaire onderzoekscommissie over de Kazachgate zaak stelde in haar eindrapport in maart 2018 vast dat de afkoopwet niet heeft geleden ‘onder het gelobby en de pogingen tot manipulatie’: “De commissie stelde wel vast die pogingen tot manipulatie er wel degelijk geweest zijn[3]”.
Op 2 juni 2016, werd de regeling “on hold” gezet omdat ze volgens het Grondwettelijk Hof in strijd is met de grondwet[4]. De rechter werd buitenspel gezet, klonk het. Zijn rol beperkte zich ertoe na te kijken of zo’n schikking correct was gebeurd, maar inhoudelijk had de rechter niets te zeggen over de deal tussen het parket en een verdachte.
Ondanks dit duidelijke Arrest wordt de afkoopwet nog steeds toegepast door de parketten. De parketten kregen de opdracht om rekening te houden met de kritiek van het Grondwettelijk Hof, maar kunnen (zonder een nieuwe wet) in de praktijk terug rond de tafel gaan zitten met verdachte witteboordcriminelen.
De regeling wordt tengevolge het Arrest van het Grondwettelijk Hof effectief voorgelegd aan een rechter maar het geschiedt achter gesloten deuren. Indien de verplichting om er een rechter bij te halen wordt opgelost door de schikking voor te leggen aan de rechter van de raadkamer, die met gesloten deuren oordeelt, kan men bezwaarlijk spreken van de nodige transparantie en openbaarheid die noodzakelijk is krachtens de Grondwet…
De hardnekkigheid waarmee de afkoopwet telkens wordt in stand gehouden en dit ondanks het brokkenparcours dat deze wet en haar toepassingen tot op heden heeft gekend, is ongezien.
De afkoopwet wordt nog steeds systematisch en op grote schaal ingezet volgens de recente verklaringen van de advocaat-generaal[5].
In het huidige regeerakkoord staat de afkoopwet expliciet vermeld. Zij zal worden geëvalueerd. Tot op heden werd hieromtrent niets vernomen en dus is de afkoopwet nog van toepassing.
Kunnen ook mensen met een publieke functie de afkoopwet gebruiken?
De afkoopwet stelt dat een verdachte van corruptie, economische misdrijven, witwas en oplichting kan proberen een minnelijke schikking te bekomen door te bemiddelen bij de Procureur. Ook publieke figuren, of zelfs politici kunnen hier gebruik van maken.
Wat dit betreft de zaak Sihame El Kaouakibi kan zij dus perfect onderhandelen met de Procureur met het oog op de toepassing van de afkoopwet… De afkoop van schuld en de boete geschiedt achter gesloten deuren en zij zal er geen strafblad aan overhouden.
Maar hoe groot is de kans dat in deze de afkoopwet ook zal worden toegepast? Afgaande op eerdere strafzaken tegen politici is de kans eerder klein, maar de onzekerheid blijft. Het knaagt aan het vertrouwen van de maatschappij in justitie en ons gehele gerechtelijk systeem.
Het toepassingsgebied van de afkoopwet is veel te breed en omvat misdrijven die de maatschappij midscheeps treffen en het hart van onze democratie raakt.
Het mag niet toegelaten worden dat feiten van corruptie en grootschalige witwasfraude worden afgekocht zonder enige transparantie naar buiten toe en dat de verdachte er zelfs geen strafblad aan overhoudt. Dit is een de facto capitulatie van justitie ten aanzien van de witteboordcriminelen en hun netwerk.
Ook Justitie zelf denkt er trouwens zo over luidens een rapport van 2014 dat werd geschreven door de overheidsdienst Justitie: “Op basis van getuigenissen van een zestigtal magistraten werd daarin hardgemaakt dat de afkoopwet haar doel volledig voorbijschiet. Die bevindingen sluiten aan bij de perceptie: elke bekende minnelijke schikking die naar buiten kwam, schokte het rechtvaardigheidsgevoel.[6]”.
Besluit: schaf de afkoopwet af!
Wij doen een duidelijke oproep aan de regering: schaf de afkoopwet af gezien zij het vertrouwen in justitie ondermijnt en de democratie zwaar schaadt.
Onderzoek toont een sterke correlatie aan tussen de effectiviteit van de strafrechtspleging en de afwezigheid van corruptie, waarbij geldt dat hoe waarschijnlijker het is dat corruptie door overheidsfunctionarissen wordt bestraft, hoe lager de omvang van het corruptieprobleem.
De vele corruptieschandalen en de voortdurende witteboordencriminaliteit ondermijnen onze democratie. Het is tijd om schoon schip te maken met deze praktijken.
Als men het echt meent met politieke vernieuwing en het verkleinen van de kloof tussen de burger en de democratie, moet de mogelijkheid om zware misdrijven zoals corruptie en economische misdrijven zoals witwas af te kopen nu worden stopgezet.
Investeer tegelijkertijd in personeel en knowhow bij politie en de parketten om dergelijke misdrijven prioritair te vervolgen en te bestraffen. Politie, parketten en het gerecht beschikken over onvoldoende personeel om corruptie– en fraudedossiers grondig te kunnen aanpakken. Ook kunnen bepaalde wettelijke procedureregels als vertragingstactiek worden gebruikt[7].
Beste regering en parlement, maak werk van een duidelijkere strafwetgeving waar de achterpoortjes gesloten worden. Kortom: maak van integriteit uw motto en pas dit toe op alle geledingen.
Tijs De Witte – Politicoloog – Redacteur De Liberale Wereld
Carlo Van Grootel – Jurist / Fiscalist – Redacteur De Liberale Wereld
[1] https://www.apache.be/2016/11/23/dossier-afkoopwet-belgische-rechtstaat-te-koop/?sh=f4d5040a7ac2c28e68e26-964803019
[2] https://www.advocatenbureau-gevaco.be/nieuwsbrieven/nieuwsbrief-35/koop-je-zonden-af-van-kleine-naar-grote-aflaat-in-strafzaken/
[3] https://www.standaard.be/cnt/dmf20201014_94188851
[4] https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2017/05/31/5_vragen_en_antwoordenoverdeafkoopwet-1-2993308/
[5] De Tijd van 5 september 2020
[6] https://www.apache.be/2016/11/23/dossier-afkoopwet-belgische-rechtstaat-te-koop/?sh=f4d5040a7ac2c28e68e26-964803019
[7] https://www.mo.be/artikel/corruptie-onontvankelijk-wegens-verjaring#:~:text=In%20het%20rapport%20onderzoekt%20Transparency,termijn%20worden%20onderbroken%20of%20verlengd.
