Alexei Navalny is voor vele Russen een symbool van verzet geworden. Als Putins grootste criticaster heeft Navalny al verschillende malen de binnenkant van Russische gevangenissen gezien. In augustus vorig jaar werd hij vergiftigd met het zenuwgif Novitsjok. Na een half jaar in Duitsland te revalideren trok hij terug naar Rusland waar hij onmiddellijk werd opgepakt en vastgezet. Dit ontketende een golf van protest in Russische steden. De Russische overheid reageerde hard door veel betogers op te pakken en buitensporig politiegeweld werd hierbij niet geschuwd. Verschillende Europese leiders veroordelen de gevangenschap van Navalny maar concrete acties blijven uit. De vraag luidt hoe Europa gaat reageren.
Wie is Alexei Navalny eigenlijk?
Alexei Navalny groeide op in de Sovjet-Unie dat uiteenviel toen Navalny 15 was. Navalny studeerde rechten en vervolgens effecten en beurzen. In 2000 zette de 24-jarige Navalny zijn eerste stappen in de politiek als lid van de Russische Verenigde Democratische Partij Jabloko. Na een conflict met de stichter van de partij werd Navalny in 2008 uit de partij gezet waarop hij als onafhankelijk politicus verder ging. In datzelfde jaar wordt Navalny bekend dankzij zijn blog waarin hij wanpraktijken en corruptie in de grote Russische staatsbedrijven aankaart. In 2010 stichtte hij RosPil, een project dat fraude en oneerlijke competitie achterhaalde bij openbare aanbestedingen. In 2011 sticht hij de Anti-Corruptie Stichting die corruptie onderzoekt bij de Russische autoriteiten.
Verkiezingsfraude
In 2011 noemt Navalny de partij van Putin, Verenigd Rusland, een ‘partij van boeven en dieven’ tijdens een interview op het radiostation Finam FM. Deze uitspraak werd een breed gebruikte slogan tijdens de parlementaire verkiezingen voor de Doema van 2011. Deze verkiezing werd op 5 december 2011 gewonnen door de partij van Putin en ontketende grote protesten die verkiezingsuitslag frauduleus noemden. Op 10 december 2011 kwamen 10 000 mensen samen in Sint-Petersburg en in Moskou kwamen 50 000 mensen op straat, er werden meer dan 1000 mensen gearresteerd. Het waren de grootste protesten sinds de val van het USSR. In 2012 won Putin de presidentiële verkiezingen opnieuw. De hele verkiezingsdag rapporteerden activisten verkiezingsfraude zoals onder andere meervoudige stemmen. Op 8 mei 2012 kreeg Navalny, die op had geroepen tot betogingen tegen Putin, 15 dagen cel.
In 2010 werd de voormalig stafchef van Putin, Sergei Sobyanin, aangesteld als burgemeester van Moskou. In 2013 won hij de burgemeestersverkiezing van Moskou met 51% van de stemmen. Navalny behaalde 27% van de stemmen, een cijfer dat ongewoon was voor iemand uit de Russische oppositie.
Het cijfer toonde aan dat Navalny’s reputatie groeide als oppositiefiguur. Navalny betwiste de verkiezingsuitslag en beweerde dat er opnieuw sprake was van verkiezingsfraude.
Presidentiële verkiezingen 2018, verduisteringszaken en intimidatie
In juli 2013 werd Navalny beschuldigd voor het verduisteren van 16 miljoen roebels van een bosbouwbedrijf. Hij kreeg 5 jaar voorwaardelijke celstraf. Het Europees Hof van de Rechten van de Mens oordeelde dat Navalny geen eerlijk proces had gekregen. Het hooggerechtshof vernietigde hierop het verdict. In februari 2017 kwam de zaak opnieuw voor de rechter en werd Navalny schuldig bevonden. Op 30 december 2014 werd Alexei samen met zijn broer Oleg schuldig bevonden van het verduisteren van 30 miljoen roebels van twee bedrijven. Alexei kreeg een 3,5 jaar celstraf met uitstel maar zijn broer Oleg kreeg 3,5 jaar effectief. De opsluiting van zijn broer werd door velen gezien als poging om Navalny te intimideren en zijn blog over corrupte politici te stoppen. Volgens sommigen was dit zelfs een poging om andere oppositiefiguren bang te maken. De Europese Unie betreurde het proces en noemde het vonnis politiek gemotiveerd. Door het proces kon Navalny niet deelnemen aan de presidentiële verkiezingen van 2018. Velen zagen het proces dus als een politiek proces om een tegenstander uit te schakelen. Navalny riep hierop op tot een boycot van de presidentiële verkiezingen. Op 18 maart 2018 won Putin de presidentiële verkiezingen met 76.7% van de stemmen.
Vergiftiging en opsluiting
Op 20 augustus 2020 werd Navalny ziek op een vlucht vanuit Siberië naar Moskou waardoor het vliegtuig een noodlanding maakte in Omsk. Hierna werd hij overgebracht naar een Duits ziekenhuis. De Duitse regering bracht aan het licht dat Navalny werd vergiftigd met gif van het type Novitsjok. Navalny kon Konstantin Kudryavtsev, een lid van de FSB-veiligheidsdienst (opvolger van de KGB) doen opbiechten dat hij daadwerkelijk vergiftigd werd door Novitsjok in zijn onderbroek te plaatsen. Dit deed Navalny door zich voor te doen als een veiligheidsfunctionaris tijdens een 45-minuten durend telefoongesprek. Het Kremlin ontkent de beschuldiging. In januari 2021 keerde Navalny terug naar Rusland waarop hij onmiddellijk werd gearresteerd. De reden zou zijn dat hij de voorwaarden had geschonden van zijn voorwaardelijke gevangenisstraf naar aanleiding van de zaak uit 2014. Navalny kon niet voldoen aan de voorwaarden omdat hij in Duitsland aan het revalideren was. Op 23 januari kwamen volgens Reuters 40 000 mensen op straat in Moskou en werden meer 3000 demonstranten opgepakt. Op 2 februari werd de gevangenisstraf van Navalny omgezet van voorwaardelijk naar 2 jaar en 8 maanden effectieve gevangenisstraf. Vele zien dit als een manier om Navalny’s invloed op de parlementaire verkiezingen, die in september dit jaar plaats vinden, te temperen.
Reactie van Europa
Charles Michel, voorzitter van de Europese Raad, belde op vrijdag 22 januari met Russisch president Putin en eiste de onmiddellijke vrijlating van Navalny. Verschillende lidstaten en het Europese parlement dringen aan op nieuwe sancties tegen Moskou. Het Europese parlement veroordeelt de arrestatie van Navalny en roept de Europese Raad op om sancties op te leggen aan “Russische oligarchen die banden hebben met het regime, alsook aan vertrouwelingen van president Putin en mediapropagandisten die activa bezitten in de Europese Unie en vrij naar de lidstaten mogen reizen.”. In maart wil men op de Europese top een debat houden over de strategische banden met Rusland. Ondanks de vele oproepen hiertoe geraakten de Europese ministers van buitenlandse zaken het immers vorige maand niet eens om sancties te treffen tegen Rusland.
Eerder deze maand reisde Josep Borrell, de vertegenwoordiger van de EU voor buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid, af naar Moskou om het onder meer te hebben over de Navalny-affaire. Op deze ontmoeting zette de Russisch minister van buitenlandse zaken, Sergei Lavrov, Borrell voor schut door Europa een ‘onbetrouwbare partner’ te noemen tijdens een gezamenlijke persconferentie. Dit schouwspel toont de zwakte van Europa. De Unie moet vandaag meer dan ooit bewijzen waarvoor ze staat. Europa moet bewijzen dat ze achter haar waarden staat: tolerantie, eerbied rond de menselijke waardigheid, vrijheid, democratie, gelijkheid, de rechtsstaat en eerbiediging van de mensenrechten.
Het feit dat Europa tot op heden niet in staat is om tot een akkoord te komen over de sancties tegen Rusland is de manifestatie van een dieper probleem. Europa is niet federaal genoeg om snel en sterk te reageren op politieke en economische problemen. De lidstaten zetten vaker de eigen nationale belangen voorop op de Europese belangen. Dit zorgt voor een inefficiënte werking van het apparaat met alle gevolgen van dien. Het best voorbeeld zagen we tijdens de economische crisis van 2008. De Verenigde Staten waren veel sneller en effectiever in hun reactie op de economische recessie dan Europa was. Hierdoor hield de crisis in Europa langer aan dan in de VS. Deze inefficiëntie voelen we vandaag opnieuw waanneer blijkt dat de EU niet in staat is om als een blok te reageren en op te komen tegen het onrecht dat Navalny en de Russische bevolking nu doormaakt. Bovendien zullen bepaalde lidstaten hun belangen met het Kremlin ook altijd verdedigen.
Een perfect voorbeeld van de Europese Realpolitik is de doorzetting van het Nord Stream 2 project. Europa zou kunnen bewijzen dat ze effectief achter haar waarden en ideologie staat door het project Nord Stream 2 niet verder te zetten. Nord Stream 2 is een gasleiding die Rusland met Duitsland verbindt. Door de gasleiding is Europa des te meer afhankelijk van Rusland en verkleint ze haar opties om sancties op te leggen. Het verleden heeft meer dan eens aangetoond dat Rusland haar cruciale rol in de gasbevoorrading gebruikt om op Europa naar haar hand te werken. Stellen dat de menselijke waardigheid onschendbaar is, betekent dus ook dat men effectief moet opkomen voor deze waarden. Dit werkt niet door ons nog meer afhankelijk te maken van Rusland en het gasbedrijf Gazprom.
Hoe Europa zal reageren op Rusland naar aanleiding van de Navalny-affaire zal haar geloofwaardigheid bepalen. Het is nodig dat de Unie als een blok reageert en opkomt voor haar waarden. Zo niet ondermijnt Europa haar eigen grondvesten.
Steven Kerckaert voor De Liberale Wereld
