Mijn identiteit is van mij en van niemand anders

Op de knieën voor Corona en onze privacy. Waarom onderwerpen we onze identiteit aan de Belgische overheid?

Naar aanleiding van het artikel ‘Ook Antwerpen start met vingerafdrukken op nieuwe elektronische identiteitskaart’ in De Morgen voelde een liberale burger zich moreel verplicht om hier een opiniestuk over te schrijven.

Hoe de autonome burger het onderspit delft.

Waarom onderwerpen de liberalen zich gedwee aan de digitale vingerafdruk? Misschien iets te kort door de bocht, maar als het van Open VLD afhangt, zal de digitale vingerafdruk op onze identiteitskaart permanent in onze samenleving blijven. De partij ziet geen graten in de privacy, fraude of gewoon de eigen vrije wil om te kiezen of men al dan niet de eigen identiteit wil overdragen aan de overheid. Problematisch en een aanslag op de kernwaarden van het liberalisme, namelijk het zelfbeschikkingsrecht van het individu over zijn/haar identiteit.

Misschien lichten we best de huidige context even toe. Sinds april 2019 wordt elke Belg verplicht bij een nieuwe identiteitskaart om zijn/haar vingerafdruk af te staan. Momenteel verwerft de overheid stilaan een monopolie op onze identiteit met de verplichting om onze linker- en rechtervingerafdruk af te staan bij het hernieuwen van onze eID. Het wetsontwerp komende van toenmalig minister van Binnenlandse Zaken, Jan Jambon (N-VA) – die zijn mosterd voor de vingerafdruk haalde in Marokko – heeft zich zonder een degelijke strijd (van de liberalen?) gemanifesteerd in onze samenleving.

Misschien ligt de burger in eerste instantie niet wakker van dit gegeven, en zijn er momenteel pertinentere zaken aan de orde zoals uit de wurggreep van de overheid geraken wat betreft de huidige beknottende coronamaatregelen zoals bijvoorbeeld een reisverbod. Een avondklok. Een mondmaskerplicht. Een lockdown. Een kleurenzone.

Maar we mogen “the slippery slope” die de vingerafdruk met zich meebrengt niet onderschatten. Zeker wanneer het aankomt op onze privacy. De attente liberaal voelt meteen dat een verplichte vingerscan tegen de kernwaarden en de roots van het liberalisme ingaat, namelijk het zelfbeschikkingsrecht van het individu over zijn/haar identiteit.

Normaliter verwachten we Open VLD om hier op het toneel te verschijnen. Tegen de verwachtingen in ging het partijbestuur van Open VLD bijna zonder gevecht gedwee mee in het wetsontwerp Jan Jambon. Een geval van ‘window shopping liberalisme’ als je het mij vraagt waar de basiswaarden werden verloochend. Een aantal liberalen zoals Philippe De Backer en Bart Tommelein maakten weliswaar een aantal kanttekeningen over de vingerafdruk, maar de uitkomst bleef hetzelfde: Open VLD stemde toe in de Kamer. Bijna een jaar later poseerde een Open VLD burgemeester, nota bene trots als eerste Belgische burger met het vingerafdruk-eID. Deze laatste blunderde alsnog met de nieuwe eID door zijn gegevens op de eID niet af te schermen voor de kijker.

Veiligheid is een illusie (dixit Dobbelaere-Welvaert).

De voornaamste reden dat de vingerafdruk zijn ingang kende, was onder de zogenaamde veiligheidsredenen. De veiligheid van de burger primeert. Het is voor ons eigen goed. De staat heeft het goed voor met de burger. De Pater Familias. Laten we eerst hierover een kanttekening maken. Back to COVID-19 tijdperk. Het coronatijdperk heeft de overheid en experten sinds maart 2020 een soort van ‘wild card’ gegeven om veiligheidsmaatregelen in kader van de gezondheid van onze samenleving te voltrekken.

We zijn allemaal (ongeveer) eens dat aan het begin van de pandemie iedereen en elk individu de noodzaak zag om zich te houden aan de veiligheidsmaatregelen en te acclimatiseren aan de nieuwe omstandigheden. Maar zo blijkt dat we onszelf eveneens hebben geacclimatiseerd aan een minderheidsregering met experten die niet democratisch verkozen zijn en zichzelf bijgevolg geen volksvertegenwoordigers kunnen noemen. Niet dat democratisch verkozene volksvertegenwoordigers genoeg kennis hebben om de aanpak van een pandemie tot een goed einde te brengen, maar na 6 maanden mogen we ons toch vragen beginnen stellen over hoever we het als burger laten komen dat ondemocratische verkozenen en een minderheidsregering ons regels opleggen.

Wat heeft Covid-19 te maken met onze privacy? We acclimatiseren teveel. Zoals voor de coronamaatregelen. We worden als burger de maatregelen ten tijde van corona gewoon zoals een avondklok, zoals een reisverbod, zoals een mondmaskerplicht… Het is maar een kwestie van tijd vooraleer de burger bepaalde maatregelen als ‘normaal’ gaat beschouwen. Hetzelfde geldt voor een vingerafdruk. Het is “the slippery slope” waarover we het hebben. Het is ‘maar’ een vingerafdruk. Het is maar een stukje data. Wanneer is er geen weg meer terug en geven we onze hele identiteit over aan het staatsapparaat?

De aanslag op onze identiteit is reeds gepleegd met de ingang van de eID met vingerafdruk. Een nationale databank voor onze afdruk is er nog niet, maar gaan we echt wachten tot zo’n wet voorgesteld wordt? Of wanneer de overheid op de proppen komt met gezichtsherkenning of een corona-app. Een kleine spoiler … deze laatst bestaat reeds in Nederland. De CoronaMelder waar overigens de Autoriteit Persoonsgegevens in Nederland bezorgdheden over uitte en verklaarde dat de privacy niet gegarandeerd kon worden door de app vond zijn ingang al. In het Oosten van Europa, China, gaan ze nog een stapje verder met de ‘big data’ en het slopen van de resterende privacymuren van de Chinese burgers. Zelfs George Orwell zou het niet kunnen verzinnen wat zich in China afspeelt. Een QR-code aan elke burger hechten waarbij elke transactie van die burger wordt onderworpen aan een kleurencode die toegang verleent of weigert in gebouwen. Hopend dat België niet even snel onze privacy neerhaalt – en er gelukkig technologisch niet klaar voor is om dit bewerkstelligen – ligt in de handen van een aantal activisten zoals Jurist Matthias Dobbelaere-Welvaert. Deze laatste strijdt momenteel nog tegen de vingerafdruk bij het Grondwettelijk Hof.

Bovendien is het ontkennen van de technologische evolutie van criminaliteit niet slim. (Cyber)criminaliteit kent eveneens geen status quo. De gevaren van cybercriminaliteit zoals vingerafdrukcriminaliteit, fraude, stelen van identiteit… moeten in rekening gebracht worden vooraleer de overheid nog maar denkt aan een databank van vingerafdrukken. De meerwaarde van een vingerafdruk is zodoende niet geheel helder wat betreft het versterken van ‘onze veiligheid’. Wat zeker is, is dat de overheid volatiel is. Het is een feit dat België niet gekend is om stabiele regeringsformaties en de grillen in de Belgische regeringsvorming zijn in de toekomst iets waarvoor we moeten oppassen. Wie is er binnen 20 jaar aan de macht? We laten nu al een minderheidsregering aan de macht die niet democratisch is verkozen tijdens de coronacrisis. Is het niet juist onveiliger om de overheid in de toekomst te vertrouwen met een gigantische database aan vertrouwelijke informatie, zoals onze vingerafdruk?

Kan Open VLD “back to the roots” gaan?

We verwachten ́dan logischerwijs dat de liberale partij zich hier zal profileren als de strijder voor vrijheid. Tevergeefs, het is hoogtijd voor een U-bocht voor Open VLD. Naast de pertinente nood voor een meer ‘catchy’ naam en liefst eentje die niet gestolen is van een kunstencentrum, moet de partij zich richten op de nieuwe obstakels die een liberale visie vragen. Privacy, vrijwaren van economische vrijheid, de bescherming tegen ‘fake news’ en vrijheid van meningsuiting. Het zijn maar een paar voorbeelden. De vingerafdruk-affaire past eveneens perfect in de rij van thema’s waar de Open VLD onze vrijheid terug had moeten claimen. Een blauwe stok achter de deur. Maar dat deed het niet.

Het lijkt alsof Open VLD in een huidige ‘window shopping liberalisme’ is gevallen en enkel zich aan het filosofische liberalisme houdt indien het in het programma past. Het is van die attitude dat we moeten afstappen. De principale basis van het liberalisme wordt steeds vager. Het is momenteel dan ook de taak van Open VLD om ‘back to the roots van het liberalisme’ te gaan, namelijk enerzijds het vrijwaren van vrijheid van meningsuiting, vrijheid van vereniging, vrijheid van onderneming en anderzijds de bescherming van de negatieve rechten zoals de privacy. De rechten van het individu moeten beschermd worden en bijgevolg de burger zo vrij mogelijk laten zijn in de samenleving. We hebben het alziende oog en ‘government knows best’ attitude niet nodig in België.

Met dit opiniestuk vragen wij een heroriëntering van Open VLD. We stellen vast dat de vechtlust van de liberale partij bij de vingerafdruk-affaire ontbrak. Open VLD is veel te gedwee meegegaan in het politiestaatverhaal, waarbij de wortelen van het liberalisme ver te zoeken zijn. De vingerafdruk blijkt bij de partij een opgegeven (en verloren) strijd waarover Open VLD zich niet wenst uit te spreken noch graag aan wordt herinnerd. We kunnen enkel hopen op enkelingen om de privacy van de burger te vrijwaren en niet op de knieën gaan voor een databank aan onze vingerafdrukken. Voor de liberale partij is het nog niet te laat. Een oproep en een verzoek om bottom-up ‘back to the roots’ te gaan van het liberalisme waar liberalen een stok achter de deur plaatsen en op hun achterste poten staan wanneer er nog maar geopperd wordt op de privacy van de burger aan te raken, is broodnodig.