Gisterenavond nog had ik een verhit gesprek met een van mijn vrienden over hoe Rusland toch niet zomaar met geweld Oekraïne zou binnenvallen. Het zou geleidelijk aan gaan zonder grote incidenten. Ik kon alleen maar hopen dat hij gelijk had want Europa is niet sterk genoeg voor een oorlog. Mijn vriend dacht niet verkeerd, in de media hoorden we ook langs alle kanten dat dit hoogst waarschijnlijk niet op een oorlog zou uitdraaien. Willy Claes zei gisteren nog in De Afspraak dat dit “geen oorlog zou worden, maar misschien zou kunnen leiden tot een militaire confrontatie”. We bevonden ons allemaal voor een deel in een staat van ontkenning. Er is al zolang vrede in Europa, nu zou er toch wel geen oorlog uitbreken ? Ze is uitgebroken en niemand is erop voor bereid, ondanks dat de situatie al geruime tijd escaleerde, dus wat nu ?
Europa geniet al jaren van de buffer die Oekraïne vormt tegen de Russische mastodont. We moeiden ons maar al te graag met de werking van het land om het meer naar het Westen van Europa te trekken en niet-Russisch gezind te laten worden. Het associatieakkoord met de Europese Unie is daar een voortreffelijk voorbeeld van. Maar nu dat Russische bottines over Oekraïne marcheren doet Europa wel weinig tot niets. Geen grote verrassing, want van weinig Europese landen is hun defensie sterk genoeg voor oorlogsvoering. Door de stabiliteit in Europa zijn we zelfgenoegzaam geworden met vrede. Het was zo goed als een evidentie en als er oorlog was, dan was het ver van ons bed. Dus als een land meer geld nodig had was het maar logisch om te besparen op defensie.
België heeft ook al jarenlang bespaard hierop. We stelden aankopen uit van oorlogvoerend materiaal. We besloten ook om minder en minder ‘offensief’ oorlogsmateriaal te houden zoals gezien met de verkoop van de Leopoldtanks. Er werd besloten maar een minimum aan militairen te houden en voor grote aankopen samen te werken met Nederland, zodat minder materiaal efficiënter ingezet kan worden. Het beste wat België in deze situatie kan doen is ietwat verweer bieden tegen een agressor, maar om aan te vallen hebben we simpelweg de capaciteit niet. Iets wat nu voor Oekraïne wel degelijk nodig zou zijn, Europa zou hypothetisch gezien moeten terug kunnen aanvallen en de rest van het continent beschermen. Merk op hoe dit al gewoon logistiek gezien een enorm probleem is door jaren aan besparingen zonder rekening te houden met het feit dat escalatie altijd en overal kan gebeuren.
De Europese Unie en de NAVO schieten slechts gedeeltelijk op dit ogenblik in actie. Enerzijds omdat een directe ‘boots-on-the-ground’-confrontatie met de Russen naar alle waarschijnlijkheid een wereldbrand zou veroorzaken, met hoogstwaarschijnlijke nucleaire gevolgen. Anderzijds omdat de NAVO op dit ogenblik de duimen zou moeten leggen tegenover Rusland indien het zich rechtstreeks zou proberen te meten met diens oorlogsmachine. Het excuus om niet in actie te schieten, omdat Oekraïne geen deel uitmaakt van de NAVO, is snel gevonden.
De overwinningsroes van de jaren ’90, toen men hoopvol het ‘Einde van de geschiedenis’ inluidde en hoopte op een wereld waarin liberalisme, vrede en democratie het eindstation zouden zijn, bleek exact te zijn wat het was. Een roes. En net zoals de student die na een nachtje doorzakken daarna vroeg op moet staan, met bonkende hoofdpijn en een gedesoriënteerd gevoel, zo is de Europese Unie wakker geworden uit haar roes. Gedesoriënteerd, met een stevige kater en lijdzaam toeziend hoe aan haar buitengrenzen de zwartste passages uit de recente geschiedenis zich opnieuw aan het herhalen zijn.
We hebben de voortijdige waarschuwingssignalen die uit het Oosten kwamen volledig genegeerd. Toen Rusland alle kritische stemmen uit het parlement de mond permanent snoerde en de kritische pers de nek omwrong (soms zelfs letterlijk), deden we niets.
Toen Poetin het Krim binnenviel, deden we niets.
Toen vlucht MH17 neerstortte door toedoen van door Rusland gesteunde separatisten, deden we niets.
Toen Poetin stakingen oppookte en separatisten verder steunde in de Donbass deden we niets.
Toen duidelijk werd dat Navalny vergiftigd werd door toedoen van het Kremlin, deden we niets.
Nu moeten we toezien hoe Russische tanks Kiev binnenrollen en Oekraïne vermalen en verpletterd wordt, terwijl we zelf niets kunnen doen. Oekraïne is op zichzelf aangewezen want Europa is niet in staat meer te doen dan de defensieve kaart te trekken en zelfs daarvoor zijn de bronnen beperkt.
Dus kijkt Europa met hunkerende kinderogen naar nonkel Amerika. Zij hebben al vaak geholpen bij conflicten op het Europees continent, dus zullen ze er nu wel opnieuw staan wordt vaak gedacht. Maar Amerika is niet meer het strijdgrage Amerika dat we altijd hebben gekend. De beelden van de rampzalige aftocht van Amerikaanse troepen uit Afghanistan staan menig Amerikaan op het netvlies gebrand. In de publieke opinie geloven velen van hen dat het beter is zich niet meer te moeien in buitenlandse oorlogen.
Trump wees in het verleden er nog op dat Europa dringend meer moet investeren in de NAVO. Hoe vulgair en verdelend zijn retoriek ook was, op dat vlak had hij een punt. Toch lieten de Europese lidstaten begaan. Nu staren de consequenties van onze nalatigheid ons recht in de ogen.
Als Europeanen zijn we verdoofd geraakt. Verdoofd in die zin dat we geloofden dat we voor eeuwig in het voor ons veilige Europa zouden leven van na de Koude Oorlog.
Geslagen en vernederd hergroepeerden de vijanden van het liberalisme zich intussen. Met succes, zo te zien. Aan alle kanten wordt gezaagd aan de poten van onze rechtsstaat en democratie. Fake news, complottheorieën en algehele polarisatie zijn schering en inslag in onze samenleving. De partijen in eigen land die de uitersten van het politieke spectrum vertegenwoordigen zijn zelfs eerder geneigd de kant te kiezen van de Russen en hun hele illiberale machine!
Wij staren recht in de afgrond, en de afgrond staart terug naar ons. Toch zullen we een manier moeten vinden om Oekraïne te steunen want als Rusland merkt dat ze een gewelddadige invasie kan doen zonder enige tegenkanting is geheel Europa in gevaar en niet enkel een land.
Deze hele situatie is een grote misrekening vanuit Europa. Behalve enkele steekvlam momenten tijdens de Koude Oorlog was het bijna een soort arrogantie om te denken dat er nooit meer oorlog op ons continent zou zijn. Dat gevoel werd enkel versterkt toen men met hamers en beitels de muur sloopte, daar in die hoopvolle momenten begin jaren ‘90. Mauerspechte werden ze genoemd.
Het niet serieus willen nadenken over een Europees leger en in het wilde weg besparen en uitbesteden heeft ons allemaal zeer kwetsbaar gelaten. Daarnaast bespelen autoritaire regimes zoals die van Rusland en China ons als volleerde pianospelers op een klavier. Ze weten perfect welke toetsen bij ons aan te slaan. Vele van onze gezagsdragers, om nog maar te zwijgen van de zakenwereld en onze zogenaamde ‘Captains of industry’, zijn innig verstrengeld geraakt met dergelijke autocratische regimes. Hoewel ze schreeuwen dat ze ‘een storm aan sancties’ zullen ontketenen, hopen ze dat het niet te zwaar wordt. Want dat zou ook hun portemonnee wel eens ernstig kunnen raken…
“Erst kommt das Fressen, dann kommt die Moral”, orakelde Bertolt Brecht ooit. Jammer genoeg een tijdloze wijsheid, die ook vandaag zeker nog geldt.
Charlotte Verbeke voor De Liberale Wereld
– Een wereld van verschil –
