Hoe een politiek prestigeproject door onkunde en hoogmoed verzandt in een kaalslag voor de Heizel en de Brusselse staatskas.
De Brusselse burgemeester Thielemans heeft een plan.
Net op het moment dat overal elders ter wereld het concept van de shoppingmal duidelijk op zijn retour was, ontbond zich rond Brussel tussen 2010 en 2018 een opmerkelijke race tussen drie promotoren om op een straal van 20 kilometer een shoppingcenter neer te poten (Uplace, Just Under the Sky en Neo). De eerste twee waren privé-initiatieven, de laatste niet.
Het was in 2009 dat het idee van een shoppingcentrum tot stand kwam in hoofde van de toenmalige Brusselse burgemeester Thielemans. De Heizelsite is toe aan een drastische vernieuwing en een shoppingcentrum past in dit kader. In 2010 blijkt dat ook in de Brusselse rand plannen worden gemaakt voor een groot shoppingcentrum. Twee enorme winkelcomplexen naast elkaar is weinig realistisch, dus schiet de PS in actie.
De Brusselse PS smijt dan ook meteen al haar zwaargewichten in de strijd om op de Heizel het grootste shoppingcenter van Brussel en omstreken op te trekken. In 2011 kreeg het kind een naam, NEO was geboren. Het totale project werd begroot op 900 miljoen euro, waarvan de overheid 120 miljoen op zich zou nemen. Daar waar eerst werd aangegeven dat Mini-Europa en Océade geenszins zouden bedreigd worden in hun voortbestaan, werd al snel teruggekomen op deze belofte. Het grootste zwembad van Brussel moest wijken voor het shoppinggeweld en ook de meest bezochte attractie van Brussel (Mini-Europa) werd bijna onder de sloophamer gesmeten.
Als snel verzandde het faraonische project echter in allerhande juridische procedures. Het megalomane project aan de rand van Brussel zou de dagelijkse files nog verder vergroten en het zou moeilijk bereikbaar zijn met het openbaar vervoer. Ook zou de aanwezigheid van al deze winkelmastodonten de leefbaarheid van de winkels in de buurgemeenten en Brussel zelf bedreigen. Ondanks deze kritiek zette de Brusselse regering en Brussel koppig door. De retailfederatie Comeos gaf in 2012 aan dat in de Brusselse regio maar plaats is voor één shoppingcentrum. Mochten de drie complexen er komen, dan was de overlevingskans voor elke site 20%. Toch zette iedereen door.
In 2013 bleek de factuur die Brussel moest ophoesten voor NEO op te lopen tot 325 miljoen euro. Het Brussels gewest en Brussel stad stappen elk voor de helft in NEO. Naast het winkelcomplex dat valt onder NEO1 wordt NEO2 boven de doopvond gehouden. NEO2 zal de bouw van de hotels, het nieuwe congrescentrum en de concertzaal op zich nemen. Ook wordt aangekondigd dat het Koning Boudewijnstadion tegen 2020 zal worden afgebroken en vervangen zal worden door een nieuw nationaal voetbalstadion. Dit laatste is nodig om de federale overheid mee in het NEO bad te trekken en dus de kosten mee te laten dragen van het prestigeproject van burgemeester Thielemans en in zijn verlengde, de hele Brusselse meerderheid. Ook zou men Anderlecht proberen te overtuigen om in het nieuwe stadion te komen spelen.
Uiteindelijk haalt Unibail-Rodamco in 2014 het project binnen voor de bouw van het shoppingcenter, maar niet zonder dat Brussel na een klacht van een andere vastgoedspeler een deel van de procedure moest overdoen.
Op de vastgoedbeurs in het mondaine Cannes verdringen de Brusselse politici zich datzelfde jaar voor elkaars voeten. NEO wordt er voorgesteld als het visitekaartje voor Brussel. Het project staat symbool voor de Brusselse economische omwenteling. Een kritische journalist in Cannes merkt fijntjes op dat in de meeste Europese landen er weinig nieuwe shoppingcenters gepland worden, behalve in België.
In 2015 begint Unizo zich ongerust te maken over de impact van al dat shoppinggeweld op de stadskernen. Zowel Uplace, NEO en Docx bedreigen de zelfstandigen in de stadskernen.
Voor het Brusselse bestuur is er geen vuiltje aan de lucht, wel in het tegendeel, men doet vrolijk door. Brussel stad wijst de bouw van het nieuwe Eurostadion op de Heizel toe aan BAM/Ghelamco. Tegelijkertijd worden de onderhandelingen met Anderlecht aangekondigd. Op een persconferentie wordt tevreden aangeven dat de buurtbewoners tevreden zijn met het mobiliteitsplan.
De eerste barsten in het Heizelproject
In september 2015 geeft Anderlecht aan dat het niet langer geïnteresseerd is in een verhuizing naar het nieuwe nationale voetbalstadion. Hiermee komt de financiering van het hele project op de helling te staan. Anderlecht zou gedurende 30 jaar elk jaar 10 miljoen euro moeten ophoesten voor dit stadion. Brussel nam zijn dromen voor waarheid en ging er te gemakkelijk van uit dat Anderlecht wel zou meestappen in hun prestigeproject. De eerste barst in het hele project is een feit.
In december van datzelfde jaar komt het hele Heizelproject in het gedrang. De Raad van State keldert het hele NEO project. In tegenstelling tot wat het Brusselse bestuur beweerde, waren de buren helemaal niet opgetogen met het faraonische project op de Heizel en ook de handelaren uit de buurt vreesden voor hun toekomst. Zij trokken dan ook naar de Raad van State en verkregen de gedeeltelijke vernietiging van het bestemmingsplan. Toch houden Brussel stad en het Gewest vast aan de geplande openingsdatum voor het project, namelijk 2021.
Het bestemmingsplan wordt gewijzigd, maar in 2016 dient Unizo een bezwaar in bij de Raad van State tegen het geplande shoppingscentrum. Nu komt het hele NEO project in het gedrang, want de verwezenlijking van het shoppingcentrum moet de ontwikkeling van het congrescentrum, de hotels en het evenementencentrum financieren. Toch gaat men ongehinderd door met het afbreken van de vele gebouwen die dateren van de Brusselse expo.
In 2017 wordt aangekondigd dat Océade dicht moet in 2018. De jaarlijkse 250.000 bezoekers moeten maar elders hun vertier vinden. Ondanks de vele donderwolken die zich beginnen te verzamelen rond dit project blijft Brussel volharden in de boosheid.
Ook het Eurostadionproject wordt tegen beter weten in voortgezet. De bouw van het nieuwe stadion gaat immers gepaard met 10.000 ondergrondse parkeerplaatsen en deze zijn essentieel voor de realisatie van het hele winkelcomplex.
Langzaamaan wordt duidelijk dat de hele ontwikkeling van de Heizelsite een complex kluwen vormt dat onlosmakelijk met alles verbonden is. Vele financiële verbintenissen werden aangegaan door zowel Brussel stad als het gewest. Falen is dan ook geen optie.
De bom barst: Het Rekenhof spreekt van wanbeheer bij NEO
De Coöperatieve vennootschap NEO van het Brussels Gewest en Brussel stad vormt, zoals eerder aangegeven, de spil van het hele Heizelproject. In 2017 stelt het Rekenhof allerhande onregelmatigheden vast in NEO. De CEO van NEO is van PS-signatuur. Deze laatste bleek te beschikken over twee visakaarten die werden gebruikt voor reis- en representatiekosten. Voor verschillende uitgaven waren geen verantwoordingsstukken voorhanden en er werd ook cash afgehaald.
Ook bleek NEO de wet op de overheidsopdrachten te hebben genegeerd. Allerhande consultancy-opdrachten werden zonder aanbesteding toegewezen. Voor 2015 alleen al liep het bedrag op tot 1 miljoen euro.
Daar blijft het echter niet bij. In februari 2018 pakken diverse media uit met de bijzonder rijke verloningen die schuil gaan achter NEO en Brussels Expo die allebei actief zijn op de Heizelvlakte. Beide vehikels hangen af van Brussel stad. De CEO van NEO zetelt als bestuurder in Brussels Expo en ontving daar in 2017, samen met de financieel directeur, 338.000 euro. In totaal werd 700.000 euro op jaarbasis uitgekeerd aan de bestuurders van Brussels Expo.
Tegelijkertijd bleek NEO gebruik te hebben gemaakt van schijnzelfstandigen, wat nochtans verboden werd door de Brusselse overheidsaandeelhouders.
Daarnaast begonnen zowel de buurtbewoners als handelaars en burgemeesters uit de rand zich openlijk te verzetten tegen NEO. Diverse middenstandsorganisaties gaven aan in de pers dat het commerciële luik van het NEO-project niets meer dan een risicovolle financiële montage was.
In datzelfde bewogen jaar voor de hele NEO constellatie wordt Océade afgebroken en dit terwijl elke buitenstaander kon zien dat het hele project aan het wegzinken was in een moeras.
In de lente van 2019 komen niet alleen de paasbloemen uit maar ook het nationaal stadion wordt weer van onder het stof gehaald. Op een persconferentie proberen de voetbalbond en de bouwheer de forcering door te voeren.
Ook blijkt in 2019 dat er een reden was waarom enkele jaren eerder, op de vastgoedbeurs van Cannes, andere landen geen shoppingcentra meer planden. De bakstenen winkel lijdt steeds meer onder de e-commerce. De verhoopte huurprijzen zouden 25% te hoog liggen en het hele project is veel te groot in het licht van het ondertussen gebouwde winkelcentrum Docks Bruxsel, waardoor er al heel wat extra shoppingcapaciteit is toegevoegd.
Ondanks de lopende juridische procedures en ondanks de opkomst van e-commerce blijft het Brussels bestuur, met burgemeester Philippe Close (PS) op kop, geloven in het project. In een gezamenlijke persconferentie in Cannes (of course, what else) van de minister-president Rudi Vervoort en Philippe Close (beiden PS) maken ze zich sterk dat het winkelcomplex NEO er komt. De openingsdatum die ondertussen reeds met drie jaar werd opgeschoven naar 2024, wensen de beide PS coryfeeën echter niet te bevestigen.
Een tweede mokerslag: Brussel kan terug naar de tekentafel
In maart 2020 veegt de Raad van State voor de tweede keer het Gewestelijke bestemmingsplan van tafel. Aldus wordt de reparatiewet van 2017 van de Brusselse regering vernietigd. Wellicht is hiermee de genadeslag gegeven voor het NEO project. De Raad van State geeft immers expliciet aan dat de herbestemming enkel kan als er een akkoord wordt bereikt met Vlaanderen. Gezien ongeveer alle burgemeesters van de Vlaamse rand tegen dit project gekant zijn is de kans hierop quasi nihil.
Hiermee stort het hele Heizelproject ineen. Zonder het mega shoppingcomplex moet Brussel stad bijkomend 160 miljoen euro ophoesten uit eigen zak om NEO2 te realiseren, namelijk het optrekken van een nieuw congrescentrum dat nota bene in rechtstreekse concurrentie zou staan met Brussels Expo dat dus in handen is van Brussel stad.
In oktober 2020 maakte de Brusselse burgemeester bekend dat NEO2 zou stopgezet worden. Brussel volhardt in de boosheid: NEO3 moet NEO2 redden. Wie dacht dat het hele NEO debacle eind 2020 ten dode was opgeschreven kent de Brusselse politiek niet.
De oorspronkelijke coöperatieve die voor de helft in handen is van het Gewest en voor de helft in handen van Brussel stad, begint vanzelfsprekend in financiële problemen te komen. Naast de vele kosten die er reeds gemaakt werden, de vele consultancyopdrachten die zonder openbare aanbesteding werden uitgeschreven en de reizen naar Cannes, komt er immers geen enkele opbrengst binnen. Het Brussels gewest moet contractueel elk jaar, en dit over een periode van 20 jaar, 8 miljoen euro overmaken aan NEO zodat ze uiteindelijk 168 miljoen euro inbrengt. Brussel stad zou hetzelfde bedrag van 168 miljoen euro overmaken maar dan in één keer, eenmaal het shoppingcentrum gerealiseerd zou zijn.
Nu het wel duidelijk is voor iedereen dat dit shoppingproject er wellicht nooit meer zal komen, komt de hele financiering op de helling te staan. We staan 10 jaar verder en het enige wat Brussel en het Brussels gewest op de Heizel hebben gerealiseerd is één grote kaalslag.
Het is dan ook ergens meer dan logisch dat de financiering van NEO heden stilligt. Maar niet getreurd, Brussel stad lanceerde in juni 2022 het idee om een NEO3 op te richten. Dit keer zou het een hybride project betreffen dat die andere Brusselse vzw op de Heizelvlakte, Brussels Expo, zou doen samensmelten met een nog op te trekken congrescentrum.
Men kan zich niet van de indruk ontdoen dat dit veel weg heeft van een zoveelste wanhoopspoging om de schijn hoog te houden dat de afbraak van alle gebouwen, Océade en de restanten van Expo ‘58 niet voor niets is geweest.
Laat er geen twijfel over bestaan, NEO3 is vooral bedoeld om de vele verliezen te verdoezelen die verscholen liggen in het NEO debacle. Gedurende bijna tien jaar werd door het Gewest 8 miljoen euro afgedragen aan NEO. Hoeveel van dat geld zal men nog terugzien? Quid met de vele financiële verplichtingen die werden aangegaan met allerhande consortia voor de bouw van een stadion, een megalomaan shoppingcentrum, een congrescentrum, een vierstererenhotel etc.? Quid met de contractuele verplichting van 168 miljoen euro van Brussel stad?
De Brusselse burgemeester, hierover onlangs geïnterpelleerd door MR oppositielid David Weytsman (MR), gaf aan dat de huidige kost voor de stad opliep tot 13 miljoen euro. Brussel moest immers pas 168 miljoen euro inbrengen eenmaal het shoppingcentrum geopend was. Het Gewest zal wellicht ook tegen een veel hogere factuur aankijken.
Het recentste cijfer dat naar voor werd geschoven is een cumulatief verlies voor NEO van 31 miljoen euro. Dit heeft de commissaris revisor, Mazars uitdrukkelijk zijn reserves geuit over bepaalde onderdelen van het jaarverslag.
Besluit
De aanpak van de hernieuwing van de Heizel is uitgedraaid op een totale flop. Gedreven door hoogmoed en onkunde en zonder ook maar enig oog te hebben voor de behoeften van de buurt en de handelaars uit de dichte en brede omgeving dokterde de PS-top een faraonisch project uit dat leidde tot de onnodige kaalslag van grote delen van de Heizelsite zoals het populairste en grootste zwembad van Brussel.
Verblind door het geld en de lokroep van de vastgoedbaronnen werd het ene droomkasteel na het andere aangekondigd. Een nieuw stadion, het grootste congrescentrum van België, een nieuwe concertzaal, het grootste shoppingcenter van Brussel en omstreken, nieuwe woningen, …
Jammer genoeg blijkt uit de eerdere doorlichting van het Rekenhof dat de financiële huishouding van NEO niet op orde was en het geld rijkelijk vloeide.
De gewone Brusselaar zal hiervoor het gelag betalen. De Heizelsite ligt er troosteloos bij en tien jaar zijn verloren gegaan. De kostprijs van het hele debacle wordt angstvallig verborgen gehouden door de betrokken politici. De volgende verkiezingen naderen immers met rasse schreden en de schade van een zoveelste schandaal zou dit keer wellicht zware gevolgen hebben voor de PS en hun coalitiegenoten.
Het is meer dan tijd om te pleiten voor een onderzoekscommissie in het Brussels parlement om na te gaan hoeveel geld de Brusselse belastingbetaler zal moeten ophoesten voor dit alles. Daarna kan men beginnen met het uitwerken van een project op de Heizel dat gedragen wordt door de Brusselaars en hen ten goede komt, en niet alleen de naaste omgeving van de PS-nomenclatuur.
De Brusselse redactie van De Liberale Wereld
