“Het aantal schandalen rond subsidies volgt elkaar in sneltempo op. De rode draad in deze schandalen is dat deze pas door het beleid worden onderkend eenmaal de media erover berichten. Telkenmale loopt het beleid achter de feiten. Met De Liberale Wereld schuiven we zes zeer concrete voorstellen naar voor om subsidiefraude en corruptie eindelijk echt de wacht aan te zeggen.”.
- Subsidiefraude ondermijnt de fundamenten van de samenleving
Met het debacle van “Let’s go urban” bleek hoe diep de zakken van de diverse subsidiegevers wel niet waren. Districten, de provincie, Vlaanderen, federaal en zelfs de Limburgse tak van de socialistische mutualiteit ontpopten zich tot wilde weldoeners van de sociale ondernemer El Kaouakibi.
Daar bleef het echter niet bij. Ook die andere sociale ondernemer uit Limburg, Chokri Mahassine, ontving 1,8 miljoen euro subsidies voor een festival dat op voorhand gedoemd was om niet plaats te vinden. Daarbovenop is het parket een onderzoek gestart naar het reilen en zeilen van de vele vennootschappen die rond de organisatie van Pukkelpop actief zijn en allen gecontroleerd worden door dezelfde sociale ondernemer.
Diezelfde week raakte bekend dat het bedrijf 3M, dat onlangs in opspraak kwam met het milieuschandaal rond FPOS, de laatste jaren 5,13 miljoen euro voor innovatie en compensaties voor de hoge elektriciteitsfactuur ontving van de Vlaamse regering.
Dit alles is slechts het topje van de ijsberg. De Vlaamse regering keert dit jaar 13,3 miljard euro aan subsidies uit. Per jaar gaat het om men zegge en schrijve 3000 euro (!) per Vlaamse belastingbetaler.
Wie denkt dat gezien de grootteorde van deze bedragen er een stevig controle-instrument voorhanden is, komt bedrogen uit. Zo blijkt er tot op heden zelfs geen subsidiekadaster te bestaan waarin alle subsidies verzameld worden. Zo kan de Vlaamse overheid momenteel zelfs niet controleren of er bij sommige ontvangers sprake is van dubbele subsidies.
De Vlaamse regering heeft in het licht van de diverse schandalen enkele schuchtere stappen gezet in de goede richting. Zo komt er tegen het einde van dit jaar een subsidiekadaster. Ook zal de Vlaamse overheid elke subsidie die ze uitkeert minstens elke vijf jaar tegen het licht houden. Verder zal de Inspectie van Financiën strikter controleren of de subsidies voor de juiste doeleinden zijn aangewend en of de facturen van de ontvanger kloppen. Tevens wordt er veel hoop gevestigd op de data-analyses om misbruiken aan het licht te brengen.
Dit oogt eerlijk gezegd te mager. De overheid onderschat duidelijk de impact van deze schandalen op de publieke opinie en het vertrouwen van de burger in de instellingen en de democratie. Een grote hoeveelheid sociaalwetenschappelijke en politicologische literatuur laat zien hoe corruptie en fraude met belastinggeld ook politieke instituties en de democratie als zodanig kan ondermijnen. Corruptie leidt tot corrosie van democratische normen, processen en mechanismen.
Deze subsidiefraude gaat dikwijls gepaard met wat men in vaktermen netwerkcorruptie noemt. Netwerkcorruptie is een fenomeen waarin mensen die elkaar kennen, op lokaal of op nationaal niveau, een exclusief netwerk vormen dat anderen uitsluit. De leden zijn zeer loyaal en solidair en laten geen kritiek toe. Dat staat haaks op de beginselen van de democratie, zoals openheid, transparantie, eerlijkheid en toegankelijkheid. Vandaar het woord corrupt. De netwerken ontstaan onbewust en organisch, over lange tijd, waarin ze steeds sterker worden[1].
Als men echt het vertrouwen in de politiek hier en nu wil herstellen, moet men zeer krachtig optreden tegen alle vormen van fraude, corruptie en nepotisme. Dit moet men doen op zowel het preventieve als het strafrechtelijke vlak.
We roepen daarom de respectieve overheden op om met een gebalde vuist deze witteboordcriminelen de wacht aan te zeggen.
Wij willen graag hiertoe bijdragen met enkele concrete beleidsvoorstellen.
2. Zes zeer concrete voorstellen om subsidiefraude en corruptie daadwerkelijk aan te pakken
- Verdubbel de verjaringstermijn
In België is de gangbare verjaringstermijn voor zulke misdrijven vijf jaar.
In sommige gevallen kan de termijn worden onderbroken of verlengd. Doorgaans begint de verjaringstermijn te lopen vanaf het moment dat het misdrijf is gepleegd. Als ze al ontdekt worden, dan gebeurt dat meestal (te) laat. Bovendien is het niet eenvoudig en duurt het lang om de nodige gegevens te verzamelen die de fraude of corruptie kunnen bewijzen.
De verjaringstermijn bij ernstige en vaak complexe misdrijven mag pas beginnen lopen vanaf het moment dat ze zijn ontdekt.
De verjaringstermijn zelf moet worden opgetrokken naar tien jaar conform de aanbevelingen van GRECO (The Group of States against Corruption).
2.Werk eindelijk een klokkenluidersregeling uit voor spijtoptanten wat betreft subsidiefraude en corruptie
Een klokkenluidersbescherming stimuleert mensen inzake risico te nemen zich uit te spreken tegen corruptie. We moeten druk uitoefenen op de verschillende wetgevers om een uitgebreide klokkenluiderswetgeving in te voeren ter bescherming van degenen die zich uitspreken tegen misstanden en ervoor zorgen dat hun melding naar behoren wordt onderzocht en dit zowel in Vlaanderen als federaal. Bedrijven, overheidsorganen en non-profitorganisaties moeten effectieve mechanismen invoeren voor interne rapportage.[2]
3.De bestuurders van de organisatie of het bedrijf die subsidies aanvragen staan persoonlijk borg tegen fraude
De beste manier om fraude te voorkomen is via de preventieve aanpak. Responsabiliseer de aanvrager voor het belastinggeld dat zij krijgen van de belastingbetaler. We kunnen niet achter elke subsidie een ambtenaar zetten om dit te controleren, maar we kunnen wel de aanvrager zelf verantwoordelijk stellen voor fraude. Aldus beschikt de overheid over een stevige “clawback” clausule wanneer er sprake is van persoonlijke verrijking. Aangezien de bestuurders van de ontvanger van subsidies persoonlijk borg staan, is er een stevige incentive om nauw toe te zien op de besteding van de gelden.
Bij bepaalde overheidsopdrachten wordt er nu reeds een borgtocht gevraagd. Aldus wordt een financiële waarborg gegeven, voorzien in het lastenboek en te stellen door de uitvoerder van de markt met het oog op een volledige en goede uitvoering van de bedoelde markt.
4. Voer een nieuwe Commissie Subsidietoezicht in bij het Vlaams Parlement
De taak bij uitstek van het parlement is de controle van de uitvoerende macht. Gezien er per jaar voor meer dan 13 miljard subsidies vloeit naar bedrijven, instellingen, het middenveld en vzw’s is het niet meer dan logisch dat er een strikte opvolging volgt van deze subsidies en dat men duidelijke randvoorwaarden en rapportagenormen vastlegt om verspilling van belastinggeld te voorkomen. Het spreekt voor zich dat deze commissie wordt bijgestaan door experten.
5. Geen subsidies als er geen meetbare doelstellingen zijn: no cure no pay
In plaats van blind te subsidiëren moet de overheid werken op basis van: “no cure, no pay”.
Het instrument dat zijn deugdelijkheid heeft bewezen in het buitenland en hieraan perfect tegemoet komt, namelijk de “social impact bonds”, moeten wij hier eindelijk ook écht uitrollen en stimuleren. Belangrijk is het “no cure no pay” beginsel. De overheid moet enkel betalen als het project op voorhand duidelijk omschreven doelen bereikt. Hiermee stimuleren we tevens het sociaal ondernemerschap en de samenwerkingsverbanden die uitgaan vanuit de burgers zelf.
Doordat er privé-investeerders aan boord zitten en deze laatste enkel een vergoeding zullen krijgen als het project succesvol is, zijn misstanden zoals bij Samusocial of Let’s Go Urban niet meer mogelijk. Er is veel nauwer toezicht door privé-investeerders die er alle belang aan hebben dat het project slaagt en de streefcijfers worden gehaald.
De overheid komt er ook beter uit gezien zij enkel moeten betalen als een project succesvol is en de vergoeding ligt op voorhand vast. Met “no cure no pay” stelt men preventief paal en park aan de risico’s van zelfverrijking ten koste van zij die de steun het meeste nodig hebben zoals kansarme jongeren of daklozen.
6. Subsidies worden niet meer automatisch verlengd
Dit is een zeer eenvoudige en logische regel maar ze wordt nog te weinig toegepast. Het getuigt van gezond verstand om alvorens opnieuw geld van de belastingbetaler toe te kennen aan een ontvanger van subsidies eerst na te gaan hoe de eerdere gelden werden besteed. Werd de vooropgestelde doelstelling bereikt? Zo neen, waaraan ligt dit en hoe wordt er voorkomen dat de doelstelling wederom niet wordt bereikt?
De vele gevallen van subsidiefraude, corruptie en nepotisme ondermijnen het vertrouwen in de instellingen en het tast het maatschappelijk weefsel aan.
Een goed bestuur met inachtneming van ethische bezwaren vereist een algemene visie op de risico’s van fraude. Afhankelijk van de intensiteit van de fraude met geld van de belastingbetaler kan het ernstige gevolgen hebben voor onder meer de economische ontwikkeling, sociale infrastructuur, het vertrouwen in de overheid en zelfs de werking van de democratie.
Wie nu stilzit als beleidsmaker ondanks de duidelijke signalen dat de toekenning van subsidies mank loopt, pleegt schuldig verzuim. Niet alleen de groteorde van de subsidies maar vooral de wijze waarop deze wordt toegekend en het manifest gebrek aan controle op de besteding ervan roept vragen op.
De politici, de politieke partijen en de publieke democratische instellingen zijn in de eerste plaats zelf verantwoordelijk voor het tegengaan van subsidiefraude en corruptie in hun directe invloedssfeer.
Zij zijn ook het best geplaatst om onder meer integriteit, transparantie, verantwoording, responsabilisering en het bewustzijn daaromtrent actief te bevorderen. Politieke wil is dan ook essentieel. Integriteit is in de eerste plaats een ethische notie.
Het is dan ook hoog tijd om duidelijke en concrete maatregelen te treffen.
Wij van De Liberale Wereld hebben alvast zes zeer concrete beleidsaanbevelingen gedaan die zowel preventief werken (de borgstelling, het stopzetten van de automatische verlengingen van subsidies en het opzetten van een echt en systematisch parlementair toezicht op de subsidies en prestatiegebonden subsidies) als repressief (verlengen verjaringstermijn, uitwerken klokkenluiderstatuut).
De burgers en de samenleving in haar geheel verwachten een sterk signaal dat de politieke tegenstellingen overstijgt. Nooit was er meer te doen om het vertrouwen van de burger echt te herstellen.
De Liberale Wereld
[1] https://www.bnnvara.nl/artikelen/wat-is-netwerkcorruptie-en-hoe-bedreigt-het-onze-democratie
[2] https://www.transparency.nl/wat-wij-doen/corruptie-op-onderwerp/klokkenluiden/
