“België heeft aanzienlijke lacunes in de wetgeving, een alarmerend gebrek aan middelen om corruptie te voorkomen en een zeer zwakke of ontbrekende handhaving, waardoor het één van de slechtst presterende landen van de OESO is.”.
Wat is een klokkenluider?
Klokkenluiders zijn mensen, die in de context van hun werk, wantoestanden publiek aankaarten. Het gaat dan over wantoestanden die het algemeen belang schaden, bijvoorbeeld het milieu, de volksgezondheid, de consumentenveiligheid of de overheidsfinanciën.[1] Ons land kent geen klokkenluidersregeling. Enkel voor de bank- en verzekeringssector en voor bepaalde publieke overheden of organisaties bestaat er wetgeving. Zo bestaat er een vorm van klokkenluidersregeling wat betreft de Vlaamse ambtenaren en onlangs werd er ook een klokkenluidersregeling ingevoerd voor de Brusselse ambtenaren.
De versnipperde klokkenluidersregelingen zijn dikwijls niet allesomvattend en ze beschermen de klokkenluider onvoldoende. Uit vrees voor represailles onthouden vele potentiële klokkenluiders zich ervan om zware inbreuken, die het algemeen belang schaden, te melden. Op federaal vlak bestaat er geen éénduidige regeling. Enkel het arbeidsrecht voorziet in een bescherming van de werknemer, indien deze omwille van valse redenen ontslagen wordt. Men kan dan een beroep doen op de figuur van het rechtsmisbruik. De bewijslast ligt dan wel bij de ontslagen werknemer, wat het voor deze extra moeilijk maakt.
Meestal moet de klokkenluider zwaar boeten voor zijn openhartigheid. Uit het weinige onderzoek naar klokkenluiders blijkt dat ze in veel gevallen ontslagen, gepest en geïsoleerd worden door hun collega’s. Ironisch genoeg staat kritiek die de klokkenluider intern krijgt in schril contrast met de buitenwereld, die het juist positief vindt dat hij problemen aankaart.
Deze inbreuken zijn immers vaak zeer schadelijk voor het algemeen belang. We denken hier aan milieufraude (PFOS iemand?), corruptie, afwentelen van subsidies,… Klokkenluiders zijn van onschatbare waarde bij het blootstellen van corruptie, fraude en wanbeheer. Vroege openbaring van de misstand of het risico hiervan kan de mensenrechten beschermen en de rechtsstaat te behouden[2].
Een echte klokkenluidersbescherming stimuleert mensen het risico te nemen zich uit te spreken tegen corruptie.Hoe helpt een klokkenluidersregeling in de strijd tegen corruptie?
“Eén van de grootste uitdaging bij het voorkomen en bestrijden van corruptie is het opsporen en blootleggen van omkoping, fraude, diefstal van publieke middelen en andere vormen van wangedrag. Eén van de meest directe manieren om corruptie aan het licht te brengen is klokkenluiden (het zogenaamde “whistleblowing”).[3]”.
Jammer genoeg zijn klokkenluiders vaak het slachtoffer van represailles in de vorm van pesterijen, ontslag, bedreigingen en zelfs fysiek geweld; en worden hun onthullingen stelselmatig genegeerd[4]. De Europese Commissie liet in 2017 een studie uitvoeren waaruit bleek dat het verlies van potentiële voordelen als gevolg van gebrekkige bescherming van klokkenluiders alleen al in de sector overheidsopdrachten voor de gehele EU op € 5,8 tot € 9,6 miljard per jaar wordt geraamd. Liberalisme pleit voor een efficiënte overheidsopdrachten. Miljarden euro’s verkwanselen is niet efficiënt.
Luidens Transparancy International bedraagt de totale kostprijs van corruptie voor de economie van de Europese Gemeenschap 120 miljard euro op jaarbasis. In België wordt jaarlijks 4 miljard euro opgeslorpt door corruptie in de ambtenarij. In de private sector zijn meer dan 6 op de 10 bedrijven het slachtoffer geworden van economische inbreuken, die in 27% van de gevallen intern werden gepleegd.
De versterking van de overheidstussenkomsten ter bestrijding van de COVID-19-pandemie en ter ondersteuning van burgers en bedrijven in de economische crisis verhoogt aanzienlijk de risico’s op corruptie aldus Transparancy International. Klokkenluiden is één van de meest doeltreffende middelen om corruptie te voorkomen en op te sporen, met name wanneer er zwakke punten in de rechtshandhaving worden vastgesteld.
Nog luidens Transparency International doen de meeste slachtoffers of getuigen van corruptie en andere inbreuken geen aangifte uit angst voor juridische en financiële gevolgen (81%) of omdat ze niet weten hoe ze aangifte moeten doen (49%). België moest de Europese Klokkenluidersrichtlijn tegen 17 december 2021 hebben omgezet. Jammer genoeg werd de deadline voor het omzetten van deze Europese richtlijn opnieuw niet gehaald. Een zoveelste keer laat België steken vallen in de strijd tegen corruptie.
Voer nu een maximale klokkenluidersregeling in
De Europese richtlijn voert een systeem in waarmee in een vroeg stadium tekortkomingen binnen overheids- en private organisaties kunnen worden opgespoord en beheerd. Tegelijkertijd wordt een doeltreffende bescherming van de klokkenluiders ingesteld. Nu duidelijk is dat ons land er niet in geslaagd is de richtlijn tijdig om te zetten doen wij dan ook een oproep aan de federale regering om deze Europese richtlijn snel om te zetten en deze, maximaal in te vullen.
De belangrijkste elementen van deze richtlijn zijn:
- er worden binnen bedrijven/overheidsorganisaties meldingskanalen gecreëerd;
- klokkenluiders worden aangemoedigd om eerst de interne kanalen van hun organisatie te gebruiken, voordat ze de externe kanalen benutten die door de overheid moeten worden opgezet;
- de bescherming geldt voor een groot aantal profielen van mensen die informatie zouden kunnen verkrijgen over inbreuken in een werkomgeving;
- zij kennen een breed toepassingsgebied binnen zowel de overheid als de privé sector; en
- er wordt een uitgebreid beschermingskader uitgewerkt voor de klokkenluider en zijn/haar omgeving: de regels bevatten waarborgen om klokkenluiders te beschermen tegen represailles, zoals schorsing, demotie of intimidatie.
- er geldt een bindende termijn voor feedback vanuit de overheid en de bedrijven. Binnen de drie maanden moeten ze gevolg geven aan de melding en reageren.
De omzetting van de EU-richtlijn moet zo maximaal mogelijk gebeuren. Ons land loopt immers op alle vlakken zwaar achter wat betreft de corruptiebestrijding. Voor zij die hieraan zouden twijfelen, wijzen we graag op volgende passage uit een OESO rapport: “België heeft aanzienlijke lacunes in de wetgeving, een alarmerend gebrek aan middelen om corruptie te voorkomen en een zeer zwakke of ontbrekende handhaving, waardoor het één van de slechtst presterende landen van de OESO is.[5]”.
De Liberale Wereld wil niet langer lijdzaam toekijken hoe corruptie als een octopus steeds verder haar tentakels uitspreidt.
Het is tijd voor een operatie ‘Propere Handen’ waarbij zowel het gerechtelijk apparaat en de onderzoekscapaciteit naar corruptie en witteboordcriminaliteit worden versterkt. We hebben nood aan een bijzondere onderzoeksdienst onder leiding van een bijzondere nationale corruptiemagistraat die zich niet makkelijk onder druk laat zetten. Het makkelijkste dat we nu zouden kunnen doen, is er de brui aan geven. Wegstappen. Maar dat zou té gemakkelijk zijn. Binnen dat beest zijn de antilichamen immers al actief en ze werken hard. Willen we echt naar een moderne, nieuwe samenleving gaan, moeten we als burger en als echte liberalen doen wat we graag doen: werken. Ook bij onszelf.
De strijd tegen de corruptie is er een die we samen moeten voeren. Alleen zo kunnen we zorgen voor een totaalomwenteling in de politiek. Wij zullen elke week een concreet voorstel uit ons anticorruptie-charter naar voor schuiven. Dit is ons eerste concreet voorstel.
Wij pleiten voor een maximale klokkenluidersregeling die geldt binnen alle sectoren, die hen echt beschermd en waarbij er wordt geïnvesteerd in de onderzoekscapaciteit en de handhaving zoals we eerder hebben bepleit[6]. Ook vzw’s en alle organisaties die overheidsgeld ontvangen, fiscale voordelen toegekend krijgen en/of subsidies ontvangen moeten integraal onder de nieuwe klokkenluidersregeling vallen.
De strijd begint hier.
Met de burger. Door de burger. Voor de burger.
De Liberale Wereld
[1] https://www.consilium.europa.eu/nl/press/press-releases/2019/10/07/better-protection-of-whistle-blowers-new-eu-wide-rules-to-kick-in-in-2021/
[2] https://www.transparency.nl/wat-wij-doen/corruptie-op-onderwerp/klokkenluiden/
[3] https://www.transparencybelgium.be/nl/home/page/15
[5] Transparency International. Exporting corruption report (2020).
[6] https://deliberalewereld.be/tijd-voor-een-anti-corruptiecharter/
